![[anysurfer.logo]](/img/../img/svg/logo.svg "[anysurfer.logo]"){kind=logo}
Als vereniging, initiatief of individu heb je vaak een plan, doel of droom over wat je wil doen of realiseren. Hoe duidelijker het beeld dat je hebt over wat je wil doen, hoe gerichter je op zoek kan gaan naar ruimte om dat plan te realiseren.
Ruimte delen is meestal dan ook geen doel op zich, maar een middel of methode om heel verschillende doelstellingen te realiseren. Voor vele initiatieven primeert het inhoudelijk project op de keuze of je ruimte wil delen. Gedeeld gebruik komt pas gaandeweg in het vizier, bijvoorbeeld als je er niet in slaagt een eigen ruimte te vinden voor je plannen, of omdat een gedeelde invulling een meerwaarde is voor je initiatief.
Het is mogelijk dat je nog niet goed weet wat je wil doen, maar dat je wel al over een ruimte beschikt of een ruimte op het oog hebt. Die ruimte biedt ongetwijfeld een aantal mogelijkheden en beperkingen, die je plannen in een bepaalde richting duwen. Je kan dus ook experimenteren met een bepaalde ruimte, of je er door laten inspireren, om je plannen vorm te geven.
Je moet dus niet per se al van bij het begin een gedetailleerd uitgewerkt plan hebben, je kan ook eerst op zoek gaan naar een boeiende plek en van daaruit vertrekken.
Welke ruimte heb je nodig of ter beschikking: binnen of buiten, groot of klein, basic uitgerust of met goede voorzieningen, publiek of privaat?
Via dit schema krijg je een overzicht van interessante soorten ruimtes voor jouw initiatief, of van mogelijke invullingen voor je ruimte:
Naargelang de frequentie en de duur waarbinnen je een ruimte nodig hebt voor je initiatief of waarbinnen je over de ruimte kan beschikken zullen bepaalde vormen van gedeeld gebruik mogelijk zijn en andere niet:
Het vinden van een geschikte ruimte – gedeeld of niet – is vaak geen gemakkelijke opgave. In ons dichtbevolkte en verstedelijkte land is er namelijk een grote druk op ruimte, waardoor er een tekort is aan geschikte infrastructuur.
Je kan dit op vier manieren aanpakken
De zoektocht naar een geschikte ruimte verloopt steeds in drie stappen
Er is een gebrek aan goede en toegankelijke overzichten van leegstaande panden of infrastructuren die in aanmerking komen voor gedeeld gebruik. Er zijn echter uitzonderingen. Hieronder geven we een overzicht van bestaande inventarissen – onderverdeeld in zaalzoekers en leegstandsregisters - met hun mogelijkheden en beperkingen.
In een aantal steden bestaat er een online zaalzoeker: een overzicht van ruimtes of zalen die je kan huren of gebruiken voor allerhande activiteiten, zowel eenmalig als bijvoorbeeld voor een wekelijks terugkerende werking. Zaalzoekers focussen op (achtereenvolgend) gedeeld gebruik stricto sensu, en bevatten vooral ‘onderbenutte’ ruimtes die op bepaalde tijdstippen niet gebruikt worden.
De Antwerpse zaalzoeker werd vanaf 2008 ontwikkeld vanuit de vaststelling dat er zeer veel vraag is naar ruimte, maar dat er tegelijkertijd in de stad heel veel infrastructuur was die voor een groot deel van de tijd leeg staat. Het uitgangspunt was dat - door beide beter op elkaar af te stemmen - er minder nood zou zijn aan investeringen in nieuwe infrastructuur.
Eind 2016 bevatte de Antwerpse zaalzoeker ca. 1500 zalen in 480 verschillende gebouwen. Je vindt er sport-, feest-, vergader-, repetitie-, en hobbyruimte, en fuifzalen. Het gaat zowel om ruimtes van de stad zelf, als van scholen, verenigingen en bedrijven. Over al deze zalen werd een veelheid aan informatie verzameld over de grootte, het type gebruik, het aanwezige meubilair en materiaal, cateringmogelijkheden,… (tot 100 parameters).
Momenteel wordt de online databank (waarin slechts een aantal parameters opgenomen zijn) gecombineerd met een ondersteuning op maat die het mogelijk maakt om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. In de toekomst zal vooral het digitale luik verder versterkt worden.
Genk ontwikkelde een zaalzoeker naar Antwerps voorbeeld, met een 125-tal zalen in 53 locaties (situatie najaar 2014). Anders dan in Antwerpen is de Genkse zaalzoeker een zuiver digitale toepassing. Ook Gent werkt momenteel aan een zaalzoeker. Andere steden hebben vaak een online systeem van zaalverhuur, dat echter heel wat beperkter is dan bijvoorbeeld de Antwerpse zaalzoeker, en meestal gericht op verhuur voor eenmalig gebruik, bijvoorbeeld in Leuven.
Spots.Brussels - de Brusselse gids van culturele zalen en podia - is een nieuwe zaalzoeker die gelanceerd werd in maart 2018. Bij de start bevatte Spots.Brussels al meer dan 700 zalen, waaronder ateliers, feestzalen, vergader- en leslocaties, theater- en bioscoopzalen, repetitieruimtes, en tentoonstellingsruimtes.
Systemen zoals zaalzoekers faciliteren in de eerste plaats de zoektocht naar (gedeelde) ruimte voor occasioneel gebruik. De mogelijkheid om mede-eigenaarschap op te nemen van deze ruimtes is vaak erg beperkt, omdat er in de regel al een hoofdgebruiker is die de spelregels bepaalt. Desondanks leiden contacten geïnitieerd via zaalzoekers op termijn soms ook tot meer duurzaam en evenwichtig medegebruik.
Wie op zoek is naar een plek voor meer langdurig of permanent gebruik (zoals bij een tijdelijke invulling) zal in de regel echter op een andere manier te werk moeten gaan dan via een zaalzoeker. Een andere beperking van deze databanken is dat ze niet alle soorten ruimtes bevatten, en bijvoorbeeld geen oplossing bieden voor initiatieven op zoek naar buitenruimte of opslagruimte.
BewustVerbruiken biedt een overzicht van gedeelde werkruimtes.
Leegstaande of onbenutte gebouwen vind je niet in zaalzoekers, maar in leegstandsregisters. Sinds 2010 zijn het de gemeenten die in Vlaanderen bevoegd zijn om een leegstandsregister bij te houden, zowel voor woningen als voor andere gebouwen. Volgens de wet openbaarheid van bestuur kan je dit register opvragen bij de gemeente (zonder de eigenaarsgegevens omwille van privacy redenen). Leegstandsregisters zijn echter slechts zelden online beschikbaar, en gemeenten zijn niet altijd even happig om hun leegstandsregister te delen. Meer informatie over het leegstandsregister vind je op de website van Wonen Vlaanderen.
Naast leegstandsregisters bestaan er ook gemeentelijke registers van onbebouwde percelen. Dit register bevat een overzicht van de onbebouwde percelen gelegen in woongebied. Net als leegstandsregisters kunnen registers van onbebouwde percelen zelden online geraadpleegd worden. Hoewel de gemeentelijke leegstandsregisters en registers van onbebouwde percelen ook digitaal door de Vlaamse overheid worden bijgehouden zijn deze centrale registers evenmin online beschikbaar.
Gelukkig zijn er enkele uitzonderingen: zo publiceert de stad Antwerpen maandelijks een update van het leegstandsregister op haar online open data platform. De leegstandslijsten van de stad Gent werden begin 2013 online geplaatst door KrakenGent. In Brussel lanceerde parlementslid Fouad Ahidar een online meldpunt Leegstand in Brussel. De leegstaande panden die via dit crowdsourcing initiatief worden verzameld worden ontsloten via een online databank.
In tegenstelling tot zaalzoekers is de informatie die je in leegstandsregisters en registers van onbebouwde percelen terugvindt eerder beperkt. Behalve het adres en de kadastrale informatie bevatten zij nauwelijks gegevens over bijvoorbeeld de aard of de toestand van het gebouw of de grond. Dat maakt het erg moeilijk om de gebruiksmogelijkheden uit deze registers te distilleren.
Een ander nadeel is dat niet alle gemeenten hun leegstandsregister of register van onbebouwde percelen even nauwgezet bijhouden (sommige gemeenten houden zelfs helemaal geen register bij), en dat vele van deze registers verre van volledig zijn. Anders dan zaalzoekers zijn leegstandsregisters momenteel niet bedoeld als een instrument om het zoeken naar ruimte te vergemakkelijken. Dat is een gemiste kans.
Ken je een geschikte on(der)benutte ruimte, dan kan je altijd rechtstreeks in overleg gaan met de eigenaar. Dat is echter niet zo simpel.
Ten eerste moet je te weten komen wie de eigenaar is, en moet je hem of haar kunnen bereiken. Je kan die gegevens opvragen bij het kadaster, via een schriftelijke aanvraag plus motivering aan de Gewestelijke Directie van het kadaster. Voor een uittreksel uit de kadastrale legger betaal je € 5,50. Vaak is het sneller en goedkoper om via de buren te weten te komen wie de eigenaar is.
Via het Kadaster kan je de gegevens voor jouw gemeente weervinden.
Ten tweede moet je de eigenaar kunnen overtuigen om zijn of haar ruimte met jou te delen. Jammer genoeg zijn eigenaars vaak niet geneigd hun ruimte te delen, of willen zij hun ruimte enkel openstellen voor hun eigen netwerk. In vele scholen bijvoorbeeld beperkt gedeeld gebruik zich tot het verhuren of openstellen van lokalen of zalen voor activiteiten van personeelsleden, oud-leerlingen of de jeugdvereniging uit de buurt.
De Gentse organisatie Nucleo, die leegstaande panden ter beschikking stelt voor beginnende kunstenaars, maakte een brochure voor eigenaars om hen te overtuigen hun leegstaande ruimte via Nucleo als atelierruimte open te stellen.
Omwille van de moeilijkheid om de eigenaar te kunnen overtuigen of zelfs maar te kunnen contacteren kiezen sommige initiatieven ervoor een leegstaande ruimte te gebruiken zonder de expliciete toestemming van de eigenaar. Vaak loopt dat echter minder goed af.
Ben je op zoek naar ruimte, dan kan je ook steeds aankloppen bij de gemeente. Je eerste aanspreekpunt is de dienst vrije tijd (jeugd, cultuur, sport …). Heel wat vrijetijdsdiensten zullen je graag willen ondersteunen bij je zoektocht naar ruimte.
Jammer genoeg zijn er weinig gemeenten die een systematische aanpak hebben voor zulke (vaak erg diverse) ruimtevragen. Zulk een systematische aanpak veronderstelt een goede afstemming tussen vraag en aanbod, en dus een nauwe samenwerking tussen diensten bij wie ruimtevragen binnenkomen (diensten vrijet ijd, welzijn, werk) en diensten die bezig zijn met beheer van ruimte en infrastructuur (stedenbouw/ruimtelijke planning, gebouwen/vastgoed/infrastructuur, GIS).
Breng de diverse vragen naar ruimte en het aanbod aan onderbenutte en lege panden en percelen (zowel publiek als privaat) in kaart, en verbind deze via een maatgerichte aanpak.
Een systematische afstemming tussen verschillende diensten, zowel aan vraagzijde (vrijetijdsdiensten, onderwijs, werk, welzijn …) als aanbodzijde (diensten gebouwen, vastgoed, stedenbouw …) is daarbij van groot belang. Op die manier kan je als gemeente de rol van maatschappelijk ruimtemakelaar spelen.
In sommige steden of gemeenten kan je met je ruimtevraag terecht bij een intermediaire organisatie (link naar RHD - Intermediair) die gedeelde ruimte aanbiedt en beheert, en als tussenpersoon fungeert tussen eigenaar en gebruiker.
Jonge kunstenaars op zoek naar atelierruimte kunnen bijvoorbeeld terecht bij Studio Start in Antwerpen, Nucleo of Talent Grid in Gent, Cas-co in Leuven, Vonk Ateliers in Hasselt en Genk.
In Brussel zet Toestand in op het heractiveren van leegstaande panden.