Op dinsdag 11 juni mochten we in een vorming lobbyen voor jeugdwerkers genieten van de kennis van Chris Wyns van het Hannah Arendt Instituut en Martijn Van Cauwenberg van Bataljong. Onze missie: hoe kunnen we net na de verkiezingen van 9 juni naar de toekomst kijken, voorbij de bestaande polarisatie en in de aanloop naar de lokale verkiezingen in gesprek en verbinding blijven met onze kinderen en jongeren als jeugdorganisaties? 

We maakten daarbij kennis met het polarisatiemodel van Brandsma en leerden bij over wat polarisatie is, waar het vandaan komt, groepsdynamieken die daarbij spelen, gamechangers die we als organisaties kunnen inzetten bij moeilijke gesprekken en de rol die we dus kunnen spelen in bv. voorbereidingen naar de lokale verkiezingen toe. We gaan er in dit artikel kort op in, maar natuurlijk kan je ook heel veel bijleren van: 

• het Hannah Arendtinstituut zelf en de informatie van de Dossin Kazerne
• de Debattle pagina van Bataljong met concrete methodieken om in gesprek te gaan met jongeren rond lokale politiek en die op de website van ’t Is aan u!
• de deep democracy boeken en trainingen van Hummus

1. Wat is polarisatie? 

Hier is natuurlijk enorm veel over te vertellen, onze deelnemers vatten het op het eind van de dag zo samen: er is niks mis met polarisatie, en mensen hebben een bepaalde mate van wij-zij denken nodig om te functioneren, zolang je naar elkaar blijft luisteren en er een democratisch proces plaatsvindt. Het gaat mis wanneer er toxische dynamieken beginnen te spelen en mensen vijandiger worden of overschakelen naar extremisme of terrorisme - als geweld gelegitimeerd of zelfs gepleegd wordt ten aanzien van mensen met andere meningen. In voetbaltermen: als de spelregels en de scheidsrechter niet meer gerespecteerd worden. Als je merkt in een gesprek of discussie dat er op de persoon wordt gespeeld in plaats van op de bal, loop je naar toxische polarisatie toe. Dat heeft een impact op mensen en drijft hen verder uit elkaar weg. 

2. Drie basiswetten van Brandsma 

Hier bestaat letterlijk een heel boek over, dus lees dat zeker - maar goed om weten is dat polarisatie 

• draait om gedachteconstructies (met woorden en wederwoorden en reacties en tegenreacties, verschillen worden vaak uitvergroot), 
• steeds brandstof nodig heeft om te blijven branden 
• ook heel vaak met buikgevoelens te maken heeft. 

Er bestaan ook verschillende basisrollen in het theoretisch model van Brandsma, waarbij mensen zich als pool of pusher kunnen gedragen rond een bepaald onderwerp, als joiner, als zwijgend midden, als bruggenbouwer en soms worden er ook zondebokken gecreëerd wanneer polarisatie in een conflictsituatie komt. Er kan polarisatie bestaan die niet toxisch is, die we nodig hebben voor grote historische veranderingen of maatschappelijke innovatie (denk aan vrouwenstemrecht), maar cruciaal daarbij is dus dat het gaat over democratische polarisatie, niet over toxische polarisatie en dat conflicten onder de waterlijn niet enorm oververhitten. 

 3. Vanwaar komt dit alles? 

Al het bovenstaande ontstaat natuurlijk niet zomaar, wij mensen hebben allemaal een identiteit, een sociale identiteit en ook andere identiteiten en die worden opgebouwd door onze verschillende linken met de samenleving (denk aan je familie, eventuele religie, je vereniging, school of werkleven,…) en die zorgen ervoor dat we ons verhouden tot bepaalde groepen mensen in de samenleving en ons daar ook verbonden toe voelen. Er spelen een heleboel groepsdynamieken hierrond zoals group think, sociale dominantie, conformity bias, maar ook maatschappelijke tendensen zoals tribalisering, sociale media invloeden,… en daar heb je best oog voor in een polarisatieproces. 

 4. Wat kan je hier nu mee als jeugdwerker? 

Om tot de kern te komen bij een andere persoon probeer je best verbindend te communiceren en te zoeken naar iemands noden: wat zit er achter iemands verhaal of uitspraken wanneer die persoon toxische daden of woorden gebruikt in een conflict? Die noden verklaren vaak waarom iemand in een bepaald verhaal/narratief meegaat en waardoor die persoon zich ook vaak eindelijk thuis voelt in een bepaald netwerk aan andere mensen. 

Het model van Brandsma heeft het ook over game changers, specifieke strategieën om een toxische polarisatiesituatie aan te pakken en bespreekt daarbij de kracht van het veranderen van doelgroep (bv. naar het midden toegaan ipv. Naar de polen), onderwerp (wat zijn de noden waarover mensen het hebben?), positie (van bruggenbouwer bv.: waar zet je jezelf?) en toon (welke insteek neem je in een gesprek, ben je bereid te luisteren zonder te spreken?). 

Met andere woorden: superinteressant model om bij te leren en concrete tips uit te halen om in onze jeugdwerkmethodieken nog sterker te worden. We lijsten nog wat interessante bronnen en auteurs op om verder te lezen:

• het Hannah Arendt instituut zelf en de informatie van de Dossin Kazerne
• Maarten Van Alstein Vlaams Vredesinstituut: conflict in de klas
  
• Tumult: vorming rond conflict
• Emilie Van Daele blog over politiserend werken
• KIS: kenniscentrum integratie en samenleving: o.a. de struisvogeltool