![[anysurfer.logo]](/img/../img/svg/logo.svg "[anysurfer.logo]"){kind=logo}
Welke maatschappelijke ontwikkelingen dagen jouw organisatie uit en grijp je aan om je werking rond te ontplooien in de komende beleidsperiode? Hoe zetten huidige trends en evoluties zich door en welke impact zullen ze hebben op jouw organisatie?
Om de vier jaar moeten jeugdwerkverenigingen die door het Vlaamse jeugd- en kinderrechtendecreet erkend zijn een nieuwe beleidsnota schrijven. Een goede omgevingsanalyse vormt een vertrekpunt voor jouw beleidsplanningsproces. Uiteraard is elke omgevingsanalyse anders en afhankelijk van de context waarin jouw jeugdwerkvereniging werkt. Toch zijn er ook gemeenschappelijke thema’s die een impact zullen hebben op jouw jeugdwerkvereniging of het Vlaamse jeugdwerk in het algemeen.
Met dit artikel zetten we je op weg om een goede omgevingsanalyse te maken als voorbereiding op je nieuwe beleidsnota 2022-2025. We geven je enkele tendensen mee in het Vlaamse Jeugdwerk vanuit onze agenda voor de toekomst van het jeugdwerk, de mogelijke prioriteiten voor het nieuwe Jeugd en Kinderrechtenbeleidsplan (JKP) en de trendstudie: Toekomstverkenning: de blik van sociaal-cultureel volwassenwerk, amateurkunsten en jeugdwerk gericht op 2025 die we in het verleden lieten maken.
Naar aanleiding van onze jeugdwerktweedaagse van 16 & 17 mei 2019 verdiepten we ons ook in enkele specifieke thema’s. We vroegen op deze tweedaagse aan verschillende sprekers actief in en buiten het jeugdwerk om hun visie op de toekomst te pitchen en trends en evoluties te beschrijven die impact zullen hebben op jouw jeugdwerkorganisatie. Na de tweedaagse lieten we sprekers over de meeste thema's een artikel schrijven. Het vormt de perfecte aanleiding om één of meerdere artikels naar keuze te lezen met iedereen die meewerkt aan jouw beleidsplanningsproces. Maar in het bijzonder je stuurgroep, om vervolgens ook met elkaar de dialoog aan te gaan en te reflecteren welke impact deze thema's op jullie organisatie zullen hebben.
Mocht je nog niet genoeg voer voor jouw omgevingsanalyse hebben, dan verwijzen we helemaal op het einde ook nog naar enkel andere belangrijke bronnen zoals statistiek Vlaanderen, enkele onderzoeken die in het jeugdwerk werden uitgevoerd, enzovoort.
Samengevat geven we je in dit artikel inspiratie:
Weet je niet hoe te beginnen aan een jouw beleidsplanningsproces? Maak dan gebruik van ons ondersteuningstraject beleidsplanning.
De omgevingsanalyse richt de blik naar buiten, op de omgeving waarbinnen je organisatie werkzaam is. Je gaat op zoek naar ontwikkelingen, trends & evoluties, transities en gebeurtenissen die een invloed kunnen hebben op jouw werking in de komende beleidsperiode.
Wat is er allemaal aan de gang in onze samenleving? Hoe zetten trends & evoluties zich door? Kunnen we meesurfen met bepaalde tendensen om onze missie te realiseren? Of wordt het roeien tegen de stroom in? Met welke ontwikkelingen houden we best rekening in onze aanpak?
Een goede omgevingsanalyse geeft je antwoorden op deze vragen. Zo’n analyse is een vertrekpunt voor je beleidsplanningsproces. In een omgevingsanalyse breng je die factoren en ontwikkelingen in kaart waar je best rekening mee houdt, wil je jouw missie als jeugdwerkvereniging realiseren. Tijdens het onderzoeken en opstellen van je omgevingsanalyse kan nieuwe kansen ontdekken, maar evenzeer inschatten waar de weerstanden zullen bovenkomen en waar je nu al rekening mee kan houden. Of sommige ontwikkelingen of evoluties zal je net willen beïnvloeden?
Hoewel het gebruik maken van objectief materiaal zinvol is bij het verzamelen van externe gegevens (bv. wetenschappelijk literatuur en onderzoek, officiële statistieken, rapporten en jaarverslagen, …), hoeft het inventariseren van trends geen wetenschappelijke analyse te zijn. De diepgang van het inventariseren van trends is ook afhankelijk van je beschikbare tijd. Het doel is inzicht te krijgen in de omgeving waarin de organisatie zich bevindt, opdat men op basis van dat inzicht de beste keuzes zou kunnen maken. Tijdens het inventariseren onthoudt je jezelf best wel nog van het interpreteren. Interpretatie komt later in het planningsproces aan bod (bekijk alle fases van een goede beleidsplanning op onze toolbox beleidsplanning).
Het kan zinvol zijn om je omgevingsanalyse in 3 niveaus in te delen:
Het eerste niveau is het microniveau. Het zijn alle evoluties en tendensen die zich nabij en binnen de organisatie afspelen: in waarden en normen, onder de medewerkers, in aandacht voor thema’s en werkvormen, in de profielen van deelnemers en vrijwilligers, in samenwerkingsprojecten, innovatie enz. Normaal gezien komen veel van deze gegevens boven bij het opmaken van het organisatieprofiel.
Het mesoniveau gaat over alle evoluties en tendensen in de onmiddellijke omgeving van de organisatie met een direct effect op het succes en de resultaten van de werking van je organisatie. Dit zijn bijvoorbeeld gegevens over je doelpubliek, concurrenten of ‘concullega’s, veranderende samenstelling van de wijk, buurt of je werkingsgebied, veranderingen in belangengroeperingen, enz.
Het macroniveau gaat over alle evoluties en tendensen buiten de organisatie waarvan het effect op de organisatie even op zich laat wachten. Het gaat dan om maatschappelijke tendensen op Vlaams, Belgisch, Europees of mondiaal niveau. Hoe verder de tendens zich van de organisatie bevindt, hoe moeilijker je ze naar de organisatie kan vertalen. Anderzijds is het jeugdwerk nauw betrokken bij wat er gebeurt in de samenleving en zijn de grote maatschappelijke tendensen van belang voor het engagement binnen en rond de organisatie.
De afgelopen jaren stonden we niet stil in het jeugdwerk en regelmatig richten we onze blik op de toekomst. Want de samenleving waarin #Jeugdwerkwerkt verandert en stelt uitdagingen, dus moet het jeugdwerk mee veranderen. Hieronder linken we door naar 4 belangrijke bronnen die een goed vertrekpunt zijn om thema’s af te bakenen voor jouw omgevingsanalyse.
Op 12 juni 2018 organiseerde we met het Vlaamse jeugdwerk een groot toekomstcongres voor professionele jeugdwerkers. Op dit congres presenteerde we onze agenda voor de toekomst van het jeugdwerk. Deze agenda bestaat uit een DNA van de jeugdwerk, een gedeelde missie van het jeugdwerk en benoemt 5 uitdagingen die we met het jeugdwerk willen aanpakken.
Wil je graag nadenken over de verschillende DNA-elementen van de jeugdwerker en de rechten uit de missie van het jeugdwerk in functie van je nieuwe beleidsnota, dan neem je er best onze reflectietool erbij.
Maar de 5 uitdagingen die we vooropstelde spelen zich af tegen 5 tendensen die we zien gebeuren in de samenleving. Samen vormen ze een algemene omgevingsanalyse voor het jeugdwerk. Lees meer over deze tendensen en uitdagen in onze brochure over de agenda van de toekomst voor jeugdwerk.
Het jeugd- en kinderrechtenbeleidsplan legt het jeugd- en kinderrechtenbeleid van de Vlaamse Regering vast. Elke 5 jaar moet de Vlaamse overheid een nieuw plan samenstellen. Ter voorbereiding hiervan maakte ze ook een omgevingsanalyse en legde ze samen met jongeren, jeugdwerkers, kinderrechtenactoren, middenveldactoren, onderzoekers, lokale- en vlaamse ambtenaren en beleidsmensen ook de prioritieten vast die richting moeten geven aan het nieuwe jeugd- en kinderrechtenbeleidsplan van 2020-2024.
In deze omgevingsanalyse vind je trends, cijfers, onderzoeken en meningen van kinderen, jongeren en experten. Het is daarom ook voor jouw jeugdwerkvereniging een waardevol document voor je eigen omgevingsanalyse, want tenslotte hebben we dezelfde focus: namelijk kinderen en jongeren. De verschillende hoofdstukken in deze omgevingsanalyse omvatten:
De bovenstaande omgevingsanalyse is een referentiedocument voor een langdurig participatietraject, waarin de grote prioritaire uitdagingen inzake beleid voor kinderen en jongeren voor de volgende regering worden geformuleerd. Op vrijdag 26 april 2019 kwamen ongeveer 150 jongeren, jeugdwerkers, kinderrechtenactoren, middenveldactoren, onderzoekers, lokale en Vlaamse ambtenaren en beleidsmensen samen. Ze debatteerden over de grote uitdagingen waar kinderen en jongeren van wakker liggen en maakten een rangschikking in de dertien voorliggende doelen voor het nieuwe Vlaamse jeugd- en kinderrechtenbeleidsplan 2020-2024. 5 doelen werden als meest prioritair beschouwt:
Deze rangschikking wordt doorgegeven aan de regeringsonderhandelaars en later aan de nieuwe Vlaamse Regering. Samen met de omgevingsanalyse zal deze nieuwe Vlaamse Regering zelf ook maximaal vijf prioritaire, transversale doelstellingen selecteren voor kinderen en jongeren die de basis zullen vormen voor het nieuwe Vlaamse jeugd- en kinderrechtenbeleidsplan 2020-2024.
Samen met Socius en het Forum voor Amateurkunsten gaven wij met De Ambrassade de opdracht aan IDEA Consult om een toekomstverkenning te maken. Vanuit het perspectief van de werkvelden sociaal-cultureel volwassenenwerk, jeugdwerk en amateurkunsten detecteerden ze voor praktijken uit die werkvelden zes belangrijke transities in onze samenleving. Hoewel deze studie dateert van 2013 werd er wel de horizon 2025 gebruikt. De zes gebieden blijven dus nog steeds relevant en kunnen dus ook 6 gebieden zijn waarbinnen jouw jeugdwerkorganisatie actie kan ondernemen:
Op donderdag 16 en vrijdag 17 mei kwamen maar liefst 80 jeugdwerkers naar het Sleepwell Hostel in Brussel om zich te laten inspireren door verschillende jeugdwerktalks. We vroegen de sprekers om de inhoud van hun jeugdwerktalk in een artikel te gieten. Hieronder vind je het overzicht van deze artikels met een korte samenvatting en linken we door naar het volledige artikel.
Jongeren in de jeugdhulp zijn ‘gewone jongeren in een ongewone situatie’, zo quote Eveline. Ze houdt een betoog voor de mogelijkheid die deze jongeren moeten hebben om deel te nemen aan het jeugdwerk. Ze haalt mogelijke drempels aan en denkt na over wat het jeugdwerk kan betekenen voor jongeren uit de jeugdhulp.
Het aantal jongeren dat opgroeit in armoede is de laatste 10 jaar bijna verdubbeld. Licorice benadrukt het belang van de rol die het jeugdwerk hierin kan spelen: ‘Het jeugdwerk heeft zelf niet de juiste instrumenten in handen om armoede structureel aan te pakken, maar beschikt wel over een massa tools die voor kinderen en jongeren nieuwe werelden en deuren kunnen openen.’ Ze legt uit hoe jij deze belangrijke rol kan opnemen met jouw jeugdwerkorganisatie.
‘Ondernemerschap zit in het DNA van het jeugdwerk’ beweert Katrin. Ze legt uit wat ze hiermee bedoelt en geeft een aanzet hoe we deze kracht als jeugdwerk nog beter kunnen gebruiken.
Steeds meer jongeren met een migratieachtergrond starten zelf initiatieven op. Maar deze initiatieven zijn nog volop aan het knokken voor hun erkenning en plaats in de samenleving. Volgens Kris kunnen de huidige erkende en gesubsidieerde jeugdverenigingen samen met de lokale overheden deze initiatieven een stevige duw in de rug geven. Hij legt uit hoe dat kan en waarom het belangrijk is.
Vier op de tien Belgische jongeren maken zich zorgen over hun beroepstoekomst. Dat is begrijpelijk want de arbeidsmarkt waarde jongeren van van vandaag in de toekomst mee geconfronteerd zullen worden, zou er wel eens heel anders kunnen uitzien dan vandaag. Eline bespreekt vier grote veranderingen die op ons afkomen: vergrijzing, diversiteit, digitalisering en de klimaatuitdaging. Daarna formuleert ze kansen die deze veranderingen bieden en focust hierbij op de rol die het jeugdwerk kan spelen.
Vanya bespreekt twee experimenten die het jeugdwerk kunnen inspireren om in te zetten op duurzame transitie: De Nieuwe Samenzweerders en Samen energie winnen. Verder doet hij een aanzet tot de rol die het jeugdwerk kan spelen.
door Sara De Potter (De Ambrassade)
Na een spoedcursus over kinderrechten, legt Sara uit hoe het jeugdwerk kinderrechten nu al realiseert en hier in de toekomst nog sterker op kan inzetten. Ze haalt de inspiratie voor haar artikel uit de presentatie van Naïma Charckaoui (voormalig kinderrechtencommissaris ad interim) tijdens de jeugdwerktweedaagse 2019 en een gesprek met Leen Ackaert van het Kinderrechtencommissariaat.
door Liesbeth Maene (De Ambrassade)
Op de jeugdwerktweedaagse bracht Jan Peumans (N-VA) ons enkele inzichten uit het politieke landschap , het jeugdwerk en hoe die twee volgens hem best zouden samenwerken. Liesbeth Maene zette zijn verhaal om in een artikel waarin we leren waar we als jeugdwerk op moeten inzetten willen we invloed hebben op beleidsmakers.
door Inge Geerardyn (De Ambrassade)
Jan Wallyn, directeur van Zinnema, vertelde ons op Jeugdwerktweedaagse welke radicale keuzes hij maakte om bij Zinnema te vertrekken vanuit de kracht van diversiteit. Hoe ervoor gezorgd werd dat participatie meteen vanaf het begin wordt toegelaten. Inge Geerardyn vatte zijn verhaal samen.
door Lieve Bradt & Juno Tourne (Vakgroep Sociaal werk en sociale pedagogiek UGent)
Vanuit de bevindingen uit de hoofdstukken over vrijetijdsbesteding in de nieuwe JOP-monitor stellen we de vraag wat jeugdwerk kan betekenen in de (ongeorganiseerde) vrijetijdsbesteding van kinderen en jongeren.
Heb je niet genoeg aan de kapstokken en kaders die we je hierboven meegeven? Dan vind je hieronder een overzicht van extra bronnen. In deze bronnen moet je zelf nog wat opzoekwerk verrichten.
Statistiek Vlaanderen is een nieuw netwerk van Vlaamse overheidsinstanties die openbare statistieken ontwikkelen, produceren en publiceren. Door een gecoördineerde aanpak wil het netwerk een aanspreekpunt zijn voor iedereen die kwaliteitsvolle, onafhankelijke en relevante statistieken en data over Vlaanderen zoekt.
Gelijkaardig is er ook een statistiekbureau voor België (STATBEL). Dit kan handig zijn als je de gegevens niet kan terugvinden bij statistiek Vlaanderen of wil vergelijken met gegevens op het federale niveau.
Bij statistiek Vlaanderen worden een aantal ‘monitoren’ opgevolgd en gebundeld die relevant kunnen zijn voor de context waarin jeugdwerkverenigingen werken. Bekijk het overzicht van alle monitoren op www.statistiekvlaanderen.be/monitoren
We lichten er enkele toe:
VRIND, de Vlaamse Regionale Indicatoren, bevat informatie over de algemene omgeving waarin de Vlaamse overheid optreedt. In het algemeen referentiekader van de laatste editie (VRIND 2017, p. 21 – 82) vind je een overzicht van sociaal-culturele, macro-economische, demografische en bestuurlijke ontwikkelingen. Dit geeft een goed beeld van de globale maatschappelijke context waarin ook jeugdwerkorganisaties opereren.
Voor haar beleidsvoorbereidende opdracht zoekt de Vlaamse administratie om de vijf jaar, in de aanloop naar een nieuwe legislatuur, naar actuele trends en blikt ze vooruit naar de komende tien à twintig jaar. De laatste versie van deze omgevingsanalyse bespreekt demografische, economische, cultureel-maatschappelijke, ruimtelijke en politiek-institutionele ontwikkelingen die ook voor sociaal-culturele volwassenenorganisaties van belang kunnen zijn bij de opmaak van hun beleidsplannen.
Omgevingsscanners die de brede omgeving van elke Vlaamse gemeente en centrumstad in beeld brengen. Beide monitoren bevatten meer dan 200 indicatoren, die afkomstig zijn uit een grootschalige bevraging bij een representatief staal van de inwoners in elke Vlaamse gemeente of stad.
De Vlaamse overheid doet ook zelf zijn eigen toekomstverkenningen en dit op basis van een lange termijn visie die ze uitwerkte in de ‘visie 2050’. Ze bakende hier zeven transitieprioriteiten die de noodzakelijke veranderingen sneller moeten helpen realiseren.
De lokale vrijetijdsmonitor verzamelt gegevens over wat er lokaal leeft en speelt op vrijetijdsgebied. De Vlaamse subsidies voor het lokaal cultuur-, jeugd- en sportbeleid werden in 2016 overgeheveld naar het Gemeentefonds, maar de Vlaamse overheid en de lokale besturen willen deze domeinen wel blijven monitoren om zo de gemeenten te ondersteunen in het uitbouwen van een goed cultuur-, jeugd- en sportbeleid op hun maat.
Je vindt in deze monitor dus ook veel cijfers over zowel de gemeentelijke jeugdinitiatieven als de lokale particuliere jeugdinitiatieven. Sommige cijfers zijn van toepassing op heel Vlaanderen omdat ze aangeleverd zijn door enkele koepelorganisaties. Andere cijfers zijn ingevuld door de gemeenten zelf, maar niet alle gemeentes deden hierin mee.
In september 2015 werden de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen of Sustainable Development Goals (SDGs) formeel aangenomen door de algemene vergadering van de VN met Agenda 2030 voor Duurzame Ontwikkeling. Gedurende de komende 15 jaar moeten 17 SDGs, die gekoppeld worden aan 169 targets, een actieplan vormen om de mensheid te bevrijden van armoede en de planeet terug op de koers richting duurzaamheid te plaatsen. Deze doelen die één en ondeelbaar zijn reflecteren de drie dimensies van duurzame ontwikkeling: het economische, het sociale en het ecologische aspect.
De Vlaamse Jeugdraad, en in het bijzonder de jongeren van de werkgroep VN ontwikkelde een toolkit hoe je met de globale doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (Global Goals for Sustainable Development) aan de slag kan. Die doelen zijn heel belangrijk voor jongeren! Ze zetten onze overheden ertoe aan de komende 15 jaar te werken aan een betere wereld voor ons en onze organisaties. Met deze gids wil de Vlaamse Jeugdraad jou en je jeugdorganisatie daarom helpen nadenken over hoe jullie kunnen helpen. Als we allemaal meedoen, dan kan dat tot grote veranderingen voor jongeren leiden. Bekijk de SDG toolkit op de website van de Vlaamse Jeugdraad en ontdek hoe ook jij en je organisatie een steentje kunnen bijdragen.
Ook sociaal-cultuur werk kan bijdragen en zich verhouden tot de 17 SDG’s. Om je omgevingsanalyse scherp te stellen ontwikkelde Socius voor het volwassenwerk een SDG-zoomlens, maar ook voor het jeugdwerk perfect bruikbaar.
Je hoeft je niet altijd je te verdiepen in de zware literatuur vol tabellen en cijfers. Ook de huidige actualiteit en wat er in de media verschijnt kan je iets leren over trends en evoluties in de samenleving. Misschien schreef een journalist de afgelopen jaren een artikel over die ontwikkeling waar jullie op willen inspelen?
Met De Ambrassade maken we dagelijks een krantenoverzicht ‘bundel jeugd’. Heb je een abonnement op deze bundel jeugd, dan kan je inloggen en ook opzoekingen doen. Heb je nog geen abbonement, bekijk dan ons aanbod.
Volgens het Decreet van 20 januari 2012 houdende een vernieuwd jeugd- en kinderrechtenbeleid zorgt de Vlaamse Regering voor de publicatie van een ‘staat van de jeugd’. De ‘staat van de jeugd’ is een wetenschappelijk onderbouwd rapport over de leefwereld van de jeugd, waarin ook ontwikkelingen op lange termijn worden gesignaleerd. De jeugdmonitor of JOP-monitor, zoals dit rapport ook wel eens wordt genoemd, moet ten minste om de vijf jaar verschijnen.
Het JeugdOnderzoeksPlatform is verantwoordelijk voor deze jeugdmonitor. JOP is een interuniversitaire samenwerking tussen UGent, VUB en KU Leuven. Ze stellen niet alleen de jeugd- of JOP-monitor op maar ontsluiten ook bestaand jeugdonderzoek.
In maart 2019 publiceerde ze hun meest recente JOP-monitor: Jongeren in Cijfers en Letters 4: Bevindingen uit de JOP-monitor 4, de JOP-kindmonitor en de JOP-schoolmonitor 2. Het nieuwe boek moet je aankopen, maar je kan op hun website bij publicaties wel de presentaties bekijken die ze hielden op de voorstelling van hun nieuwe boek. Vorige versies zijn wel online raadpleegbaar.
Wij vroegen de coördinator van het JOP ook om een op onze jeugdwerktweedaagse te komen spreken over de hoofdstukken rond vrije tijd. Je kan hierover ook een artikel lezen hier [LINK].
Het departement Cultuur, Jeugd & Media (vroeger ook Afdeling jeugd) zet op eigen initiatief ook nog een aantal andere onderzoeksprojecten op. We sommen er hier enkele relevante op.
Verschillende jeugdwerkorganisaties doen regelmatig zelf ook onderzoek. We geven hier enkel voorbeelden.
Apestaartjaren is het onderzoek van Mediaraven en Mediawijs dat focust op mediabezit- en gebruik bij jongeren. Het laatste onderzoek van werd gepubliceerd in 2018, maar ook in 2019 zal er een nieuw onderzoek gepubliceerd worden.
Awel luister naar alle kinderen en jongeren met een vraag, een verhaal, een probleem. Kinderen en jongeren kunnen bellen, e-mailen, chatten of het forum gebruiken. Awel vindt het belangrijk om bij de maatschappij te signaleren wat leeft bij kinderen en jongeren. Daarom voeren ze jaarlijks een kwalitatief onderzoek naar een populair of actueel gespreksthema, op basis van geanonimiseerde gespreksverslagen.
Bij Kind & Samenleving willen ze dat kinderen en jongeren ruimte krijgen om te spelen en hun plaats in de wereld te zoeken. Daar maken ze werk van door onderzoek met en voor hen te doen.
Jeugdwerk maakt deel uit van het Vlaamse middenveld. CSI Flanders wil de uitdagingen voor het Vlaamse middenveld in kaart brengen, op zoek gaan naar vernieuwende praktijken van dienstverlening en politiek werk in het middenveld en beoordelen of deze praktijken een antwoord bieden op de gestelde uitdagingen.
Ze deden hiervoor onderzoek zowel naar lokale middenveldorganisaties als Vlaamse middenveldorganisaties. Jeugdwerk werd hierin ook altijd als een aparte subsector afgebakend.
Op 30 augustus 2018 ontsloten ze de resultaten van het onderzoek bij lokale middenveldsorganisaties. Bekijk hier de presentaties, de steekkaarten van het lokale middenveld of lees de samenvattende onderzoeksnota 'Panorama van het lokaal middenveld'.
Op 6 mei 2019 presenteerde ze de resultaten van het onderzoek bij de Vlaamse middenveldsorganisaties. Bekijk hier de presentaties en videoverslagen, de steekkaarten van het Vlaamse middenveld of lees de centrale bevindingen uit de bevraging van Vlaamse middenveldorganisaties.
Op onze jeugdwerktweedaagse van 2019 lieten we twee onderzoekers ook enkel thema's uit de resultaten van het onderzoek bij Vlaamse middenveldorganisaties toelichten. Daar waar mogelijk zoomde ze in op de cijfers voor jeugdwerk en vergeleken met andere sectoren of het gehele middenveld. Herbekijk hun presentatie op onze jeugdwerktweedaagse.
Het onderzoek zal in 2019 afgelopen zijn, maar goed om weten is dat ze op 4 februari nog een slotconferentie houden.