Met #WatWerkt (2016) bracht De Ambrassade verhalen en ervaringen van jongeren in beeld bij de zoektocht naar werk. In het onderzoek Op weg naar werk (2016) focusten we op de overgang van de schoolbanken naar de arbeidsmarkt. Met dit project zoomen we in op de periode waar jongeren aan het werk zijn: hoe kijken zij naar kwaliteitsvolle loopbanen en werk van de toekomst? 

Jongeren en werk: de feiten 

Jeugdwerkloosheid is een urgent probleem 

Werk vinden is voor jongeren geen sinecure. Jeugdwerkloosheid is een urgent probleem. 

• Met een jeugdwerkloosheidsgraad van 22,1% doet België het minder goed dan het gemiddelde EU-land (20,3%)
• De VDAB telde in 2016 gemiddeld 45.351 jonge werklozen in Vlaanderen (niet-werkende werkzoekenden < 25 jaar): een jeugdwerkloosheidsgraad van 16,6%, tegenover een totale werkloosheidsgraad van 7,5% over alle leeftijden. 
• In het Brussels Gewest bedroeg de jeugdwerkloosheid (< 25 jaar) volgens Actiris 24,9% in augustus 2016. In totaal zijn er 11.513 jongeren werkloos.

Kwetsbaar 

Naast een algemeen hoger risico op werkloosheid, zijn bepaalde groepen jongeren kwetsbaarder op de arbeidsmarkt dan andere. 

• Wie voortijdig en dus zonder diploma of eindgetuigschrift de schoolbank verlaat, heeft veel kans om zelfs na een jaar zoeken nog geen enkele werkervaring te hebben opgedaan (VDAB, 2015). 
• Waar hoog opgeleide jongeren in de periode van vijf jaar na het afstuderen gemiddeld drie jaar aan het werk zijn, hebben hun laaggeschoolde leeftijdsgenoten in dezelfde periode gemiddeld slechts iets langer dan één jaar een baan (Cockx, 2013). 
• Naast het opleidingsniveau zijn ook het land van herkomst en een eventuele handicap, aandoening of ziekte in belangrijke mate mee bepalend voor de kansen van jongeren op de arbeidsmarkt (Sholiers & Herremans, 2016, voetnoot 4). Deze factoren leiden zelfs tot discriminatie bij aanwervingsprocedures, ondanks de wetgeving en sensibilisering hieromtrent (Unia, 2016). 

Schoolverlaters 

Schoolverlaters dienen sinds 2015 de inschakelingsuitkering aan te vragen vóór 25-jarige leeftijd, waar dit voordien tot de leeftijd van 30 kon. Jongeren onder de 21 jaar moeten in het bezit zijn van een diploma hoger secundair onderwijs, of een alternerende opleiding hebben gevolgd om een inschakelingsuitkering te kunnen aanvragen, wat voordien niet nodig was. 

Hierdoor valt een externe motivator weg voor jongeren om zich in te schrijven bij VDAB of Actiris. Er valt een daling van de jeugdwerkloosheidcijfers op te merken, maar er is geen significante stijging van de tewerkstellingsgraad bij jongeren. Heel wat jongeren schrijven zich dus met andere woorden niet meer in en verdwijnen onder de radar. Dit is problematisch gezien het vaak over de meest kwetsbare profielen gaat. Enkel al in de stad Antwerpen ging het in 2014 over 2135 jongeren die niet actief waren op de arbeidsmarkt en evenmin waren ingeschreven bij VDAB of OCMW (Tempera, 2015). 

 Jongeren voelen zich onzeker 

Jongeren voelen zich onzeker bij hun zoektocht naar werk. Uit gesprekken die we in het kader van een participatief belevingsonderzoek voerden blijkt dat jongeren vinden niet goed begeleid te worden bij hun zoektocht naar werk. Ze houden er inefficiënte sollicitatiestrategieën op na, beschikken nauwelijks over informatie over hun rechten en plichten op de arbeidsmarkt en krijgen geen gepaste ondersteuning tijdens hun eerste job. 

Op school wordt ook weinig aandacht besteed aan de werking van de arbeidsmarkt en komen weinig jongeren in contact met de praktijk van de werkvloer. Daarnaast botsen jongeren bij hun zoektocht op een gebrek aan ervaring en de sterke focus op diploma’s.  

Kwaliteit jobs 

De discussie over jongeren en werk gaat verder dan het probleem van de jeugdwerkloosheid. De crisis heeft namelijk niet enkel impact gehad op de hoeveelheid jobs, maar ook de duurzaamheid en kwaliteit daarvan (OESO, 2016). De Britse econoom Guy Standing (2011), die wereldwijd bekend raakte met zijn boek ‘The Precariat’, heeft uitgebreid beschreven hoe de kwaliteit van jobs in onze westerse samenleving alsmaar achteruit gaat, waardoor grote groepen mensen zich genoodzaakt zien in onderbetaalde, onzekere en zelfs onveilige situaties te werken. 

Binnen Europa bedraagt het aantal tewerkgestelde jongeren die toch in armoede leven 10%. De jonge werkende armen hebben lagere lonen, beperkte sociale bescherming en precaire werkomstandigheden.

Precarisering van jobs 

Heel wat praktijken wijzen ook in België op een ‘precarisering’ van jobs. Zeker voor laaggeschoolde jongeren is een vaste, voltijdse job moeilijk te bereiken. De precarisering zien we in vele sectoren, maar lijkt zich te kristalliseren in interim arbeid. 

Geef jongeren een stem 

Flexibilisering van de arbeidsmarkt, afbreuk van sociale rechten, tijdelijke statuten, digitalisering, vergrijzing… zijn allemaal zaken die (on)rechtstreeks jongeren raken in hun zoektocht naar een kwaliteitsvolle loopbaan. Het spreekt voor zich dat jongeren een stem moeten krijgen in deze debatten. Toch worden zij tot nu toe nog veel te weinig gehoord. 

Partners van Expeditie Werk

Dit project vormt deel van een samenwerkingsakkoord dat VDAB en De Ambrassade afsloten in 2017 voor een periode van vier jaar. VDAB is dan ook mede-organistor en cofinanciert het project. Voor de samenstelling van de zes jongerengroepen werken we met partnerorganisaties die elk een expeditie leiden met een specifieke vraag of het thema gelinkt is aan hun eigen werking.

• Groep Intro werkt met maatschappelijk kwetsbare jongeren in Brussel rond loopbaanvragen en hun toekomst. Groep Intro maakt een toekomst-cv met de jongeren die bij hen in begeleiding zijn en daagt hen zo uit ook over de toekomst van werk na te denken.
• Haven focust zich op het ondernemerschap van de toekomst. Hoe gaan we hiernaar toe? Hoe willen jongeren in de toekomst ondernemen? 
• Cosearching wil met jongeren duurzame loopbanen definiëren. Hoe maken we werk dan zinvol in 2050? Via enkele workshops rond ‘de job van je leven’ en het interviewen van rolmodellen willen ze tot een antwoord komen.
• Vlaamse Jeugdraad gaat aan de slag met de vraag welke plaats een job inneemt in het leven van jongeren in 2050. De Vlaamse Jeugdraad zal voor haar experiment enkele jobs in de haven van Antwerpen uittesten: Hoe is de toekomst van werk daar reeds aanwezig?
• ACV Jongeren focussen zich op inkomenszekerheid. Wat is hiervoor nodig? Welke scenario’s zijn er allemaal? 
• Kavka gaat de creatieve toer op. Hoe ziet de toekomst van werk er uit voor creatieve beroepen? Kavka zal haar experiment met jongeren laten doorgaan in Kopenhagen, waar ze enkele bezoeken brengen aan cultuurhuizen die de overstap naar de toekomst al hebben gemaakt.

Het projectverloop

Het project loopt van januari 2019 tot december 2020. Daarbij vormen vijf vragen rond de toekomst van werk de rode draad: 

1. Levenslang leren en ontwikkeling: Hoe zie jij dit?
2. Zingeving: Wat zoek jij in een job? 
3. Werk-privé balans of integratie: Hoe zou jij dit invullen?
4. Geld verdienen of een inkomen hebben: Wat is hierin voor jou belangrijk?
5. Ouder worden: Hoe kijk jij hiernaar?

Tijdens de verduurzamingsfase organiseren we een Expeditie XL: een clash van alle deelnemende jongeren en iedereen die ooit betrokken was bij Expeditie Werk. We werken toe naar een visie en stellingen die we in een grootschalige jongerenbevraging aftoetsen in een volgende projectfase (2020).

Met alle input werken we aan beleidsaanbevelingen en gaan we het gesprek met relevante beleidsmakers aan. Als eindproduct maken we een publicatie die de stem van jongeren weergeeft over de arbeidsmarkt van morgen. Het project eindigt met een publieksmoment waarop beleidsmakers worden uitgenodigd en de resultaten worden voorgesteld. 

Dit zeggen andere over ons onderzoeksrapport 

Op 2 februari 2021 lanceerden we ons onderzoeksrapport van Expeditie Werk met de centrale vraag 'Hoe willen jongeren werken in 2021?'. We vroegen aan enkele werkgevers hoe zij de antwoorden van de jongeren op die vraag interpreteerden. Hieronder geven ze enkele reflecties mee:

#watwerkt

#WatWerkt is een interactief verhaal over vier jongeren, Cherelva, Jessica, Charles en Assia, die getuigen over successen en moeilijkheden in de zoektocht naar hun droomjob. Ontdek op de campagnewebsite van #watwerkt hun verhalen. 

 Wat werkt echt voor jonge werkzoekenden? 

#WatWerkt is een project van De Ambrassade, in samenwerking met Groep Intro, JES en VDAB. Via social media voerden we in 2016 een online dialoog tussen jongeren, beleidsmakers, jongerenorganisaties en werkgevers. Het interactief verhaal hebben we via facebook en twitter verspreid. Ontdek de resultaten van de #WatWerkt-campagne.