Op de WAT WAT inspiratiedag in maart 2021 kwam Kris van StampMedia meer uitleg geven over fake news en complottheorieën. Dit kwam er allemaal aan bod:
Wat zijn fake news en complottheorieën?
Veel mensen denken dat Fake News en complottheorieën nieuwe begrippen zijn. Maar eigenlijk bestaat Fake News al sinds dat de mens kan communiceren. Mensen manipuleren de waarheid om er zo een voordeel uit te halen.
De laatste tien jaar wordt dit versterkt door sociale media.
Fake News en complottheorieën zijn soorten misleidend nieuws. Zo heb je ook propaganda, gesponsorde content, fout nieuws, activistisch nieuws, satire en hoax, clickbait, verkeerde informatie, pseudowetenschap, …
Het verschil tussen een complottheorie en Fake News is dat in complottheorieën er altijd een gedeeltelijke waarheid zit. Bij Fake News is dat veel minder het geval. Het draait in beide gevallen altijd om invloed, clicks en geld.
Waarom slaan fake news en complottheorieën aan?
Hoe komt het dat het zo populair is en snel verspreid? Ze hebben een herkenbare structuur. 90 % van de complottheorieën zijn op deze manier opgebouwd:
- Je bent overtuigd
- Dat het ontstaan van een onaangename gebeurtenis
- Een geheim plan is
- Van machtige mensen
Het centrale thema is altijd macht.
Andere redenen waarom complottheorieën aanslaan zijn:
- Nieuw nieuws! Het feit dat iets nieuw is, zorgt ervoor dat mensen er meer op in gaan.
- Herkenning van die structuur kan ervoor zorgen dat mensen het oppikken.
- Emoties
- Filter bubble. Wat je al hebt opgezocht op het internet, beïnvloed je zoekresultaten bij volgende zoekopdrachten. Denk aan Netflix.
- Mensen zijn graag uniek. Ze houden ervan om iets anders te denken dan anderen.
- Het geeft houvast. Eender welke verklaring over iets waar je bang of boos over bent, zorgt voor een houvast en geeft rust in het hoofd.
- Weinig kennis over het thema.
- Geen vertrouwen hebben in leiders. Bijvoorbeeld in de overheid.
- Geen schuld. Mensen geven liever de schuld aan iemand anders dan aan zichzelf.
- Liar’s dividend. Ook al wordt er een leugen verspreid die niet waar is, het blijft toch ergens hangen waardoor dat mensen die link gaan liggen.
- Iedereen krijgt graag gelijk. Als je een bericht ziet dat meegaat met jouw overtuiging, dan ga je er sneller op reageren.
- Cognitieve dissonantie. Je overtuiging loopt niet gelijk met wat er gebeurt. Maar je probeert deze goed te praten en dat verschil gelijk te trekken.
- Peer pressure. Vrienden en familie zorgen voor een sociale druk om in hetzelfde te geloven.
Nepnieuws verspreid zes keer sneller dan echte verhalen. En als het verspreid is dan is het meestal te laat. Het is dan heel moeilijk om de schade te beperken.
Zijn complottheorieën gevaarlijk?
Er zijn verschillende gradaties in complottheorieën. Sommigen zijn ongevaarlijk maar anderen kunnen heel schadelijk zijn voor jezelf of anderen.
The Conspiracy Chart
Abbie Richard is een Amerikaanse onderzoekster op het gebied van klimaatverandering. Op Twitter en TikTok heeft ze zich ontwikkeld tot een campagnevoerder tegen desinformatie. Onlangs publiceerde Abbie een grafiek waarin verschillende complottheorieën in een piramide worden uitgelegd.
- Groen: Onderaan bevinden zich de complottheorieën die echt gebeurd zijn.
Bv. De Amerikaanse Overheid die zijn burgers bespioneert. - Blauw: We overschrijden de lijn van speculatie. Mensen stellen vragen.
Bv. Free Britney, Ufo’s - Roze: De realiteitslijn wordt overschreden. De meeste dingen zijn niet waar maar als mensen het geloven maakt het op zich niet zoveel uit.
Bv. Het monster van Loch Ness - Geel: De wetenschapslijn wordt overschreden. Het wordt gevaarlijk als je vanuit dit principe handelt. Dit kan schadelijk zijn voor jezelf en voor anderen.
Bv: Antivaxers. - Rood: Je overschrijdt de grens ‘The anti-semitic point of no return’. Je komt bij heel concrete illuminatie verhalen. Een kleine groep mensen die een nieuwe wereld willen scheppen.
Bv. QAnon-sjamaan, flat-earthers, …
(Fact)checklist: Hoe kan je snel zien of dingen waar zijn?
Deze tips kan je gebruiken om te zien of een nieuwsbericht waar is:
- Check de bron.
- Lees verder dan de titel.
- Check de auteur.
- Check de links.
- Check de datum.
- Is het satire: een vorm van humor?
- Kijk naar jezelf, zet je eigen overtuiging opzij en wees objectief.
- Kijk naar experts.
- Kijk naar de signalen:
- Is de auteur anoniem?
- Zijn er veel uitroeptekens?
- Zijn er veel woorden in hoofdletters?
- Zijn er veel schrijffouten?
- Wordt dit vermeld: “DIT IS GEEN HOAX”?
- Let op met deep fake!
Wie gelooft in complottheorieën?
Iedereen, in alle lage van de bevolking. In iedere demografische groep zitten er mensen die er in geloven.
Er is wel een lichte meerderheid bij de laagopgeleiden, personen met een sociale lage status, gelovigen en personen met een extreme politieke voorkeur. Daarnaast is er ook een meerderheid in landen met weinig persvrijheid.
Hoe reageer je als professional op uitspraken die gebaseerd zijn op fake news?
Hoe reageer je op een jongere die in een complottheorie gelooft? Hoe voer je daarover een constructief gesprek?
- Oordeel niet, maar stel vragen. Zeg nooit dat iemand een idioot is of dat het bullshit is. Neem de tijd om in gesprek te gaan met deze persoon.
- Gebruik de socratische dialoogmethode:
- Denk over jezelf, de wereld en de ander op een beschouwend niveau. Denk niet alleen aan je eigen overtuigingen.
- Zo krijg je inzicht bij deze persoon, verhelder je zijn gedachten en verdiep je je erin. Verplaats je in de angst van deze persoon.
- Stel vragen als: “Vanwaar heb je dat idee? Wil je het me eens laten zien? Wie is die persoon die dat geschreven heeft?”
- Denk na: waarover gaat dit echt?
- Leg bloot wat er leeft bij de ander.
- Verborgen vooroordelen zichtbaar maken. Bv. Als iemand geen vertrouwen heeft in de overheid zal die ook geen vertrouwen hebben in de corona-maatregelen.
- Ga achteruit denken:
- Oorzaken en grondslagen van overtuigingen en uitgangspunten onderzoeken
- Graven naar waarden, denkbeelden en motiveringen die het denken en handelen bepalen.
Tips voor geweldloze communicatie:
- Zoek naar verbinding
- Toon empathie
- Aandacht voor gevoelens
- Behoefte erkennen
- Geduld, respect, vertrouwen
- Het menselijke staat centraal
Wat kan je doen?
- Verwijs de persoon door naar betrouwbare bronnen.
- Verwacht geen wonderen van enkele rationele argumenten of wetenschappelijke studies. Je kan niet verwachten dat iemand na één gesprek van gedacht zal veranderen.
- Geef tijd om het te verwerken en te laten doorsijpelen, of om het ook nog eens via een andere kanaal te vernemen.
- Houd jezelf voor ogen. Hoe werkt dat bij jou? Stel geen onredelijke, onrealistische verwachtingen aan je gesprekspartner.
![[anysurfer.logo]](/img/../img/svg/logo.svg "[anysurfer.logo]"){kind=logo}